Μαρία Κάλλας (βιογραφία, δισκογραφία, βιβλιογραφία)

Τα πρώτα χρόνια

Η Μαρία Κάλλας γεννήθηκε ως Άννα Μαρία Καικιλία Σοφία Καλογεροπούλου στις 2 Δεκεμβρίου του 1923 στη Νέα Υόρκη. 


Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς οι γονείς της, Ευαγγελία Δημητριάδη (από την Κωνσταντινούπολη) και Γιώργος Καλογερόπουλος (από τo Nεωχόριο Ιθώμηςστό Μελιγαλά Μεσσηνίας), είχαν μεταναστεύσει στις Η.Π.Α. από την Αθήνα...
..... 


Εκεί ο πατέρας της ανοίγει φαρμακείο και το 1929 αλλάζει το οικογενειακό επώνυμο από Καλογερόπουλος σε Callas. Τρία χρόνια αργότερα η Μαρία ξεκινά τα πρώτα μαθήματα πιάνου μαζί με τη μεγαλύτερη αδελφή της Υακίνθη. Σε ηλικία 11 ετών έλαβε το πρώτο βραβείο ως "σολίστ" σε διαγωνισμό παιδικών φωνών που είχε διοργανώσει ο ραδιοφωνικός σταθμός της Νέας Υόρκης W.O.R.

Στα 1937 έρχεται το διαζύγιο των γονιών της και η Μαρία ακολουθεί τη μητέρα της στην Αθήνα, όπου ήδη βρισκόταν η αδελφή της. Αρχικά, αν και μικρότερη από το ηλικιακό όριο εισαγωγής, εγγράφηκε στο Εθνικό Ωδείο του Καλομοίρη με καθηγήτρια τη Μαρία Τριβέλλα ενώ ένα χρόνο αργότερα βρέθηκε στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών όπου δίδασκε η Ελβίρα ντε Ιντάλγκο (Elvira de Hidalgo) και η οποία θεωρείται ως η κατ’ εξοχήν δασκάλα της Κάλλας.


Στις 2 Απριλίου 1939 κάνει το σκηνικό της ντεμπούτο ως Σαντούζα σε μία μαθητική παράσταση της "Αγροτικής Ιπποσύνης" (Cavalleria Rusticana) του Πιέτρο Μασκάνι από το Ωδείο Αθηνών. Λίγο πριν το ξέσπασμα του ελληνοϊταλικού πολέμου έρχεται η πρώτη συνεργασία της με την εταιρεία της Λυρικής Σκηνής Αθηνών και στις 21 Οκτωβρίου του 1940, ερμηνεύει τραγούδια από τον Έμπορο της Βενετίας του Ουίλιαμ Σαίξπηρ στο Βασιλικό Θέατρο. 


Η συνεργασία της με τη Λυρική Σκηνή θα συνεχιστεί και στις 21 Ιανουαρίου 1941 στην πρώτη της μελοδραματική εμφάνιση θα υποδυθεί τη Βεατρίκη στο έργο "Βοκκάκιος" του Φραντς φον Σουπέ στο κινηματοθέατρο Παλλάς.

Στις 27 Αυγούστου του 1942 στο θερινό θέατρο Παρκ στην Πλατεία Κλαυθμώνος, στην πρώτη της επαγγελματική εμφάνιση σε όπερα, ερμηνεύει "Τόσκα" του Τζιάκομο Πουτσίνι. Την ίδια χρονιά συμμετείχε σε συναυλία της Λυρικής στη Θεσσαλονίκη.


 Στις 19 Φεβρουαρίου ερμηνεύει τη Σμαράγδα στον "Πρωτομάστορα" του Μανώλη Καλομοίρη, και εννέα μέρες αργότερα συμμετέχει σε μεγάλη συναυλία για τα συσσίτια της Νέας Σμύρνης στον κινηματογράφο Σπόρτινγκ. Στις 12 Δεκεμβρίου ερμηνεύει άριες του Μπετόβεν και του Ροσίνι σε συναυλία υπέρ των φυματικών.


Η αρχή της μεγάλης πορείας

Λίγο μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα η Κάλλας, εξ αιτίας της υποβάθμισής της στη Λυρική Σκηνή και εν μέσω της πολεμικής των συναδέλφων της που την κατηγορούσαν για συνεργασία με τους κατακτητές, αποφασίζει να επιστρέψει στις Η.Π.Α. 


Προκειμένου να εξασφαλίσει τα εισιτήριά της δίνει μια αποχαιρετιστήρια παράσταση στην Αθήνα. Το Σεπτέμβριο του 1945 βρίσκεται στη Νέα Υόρκη και ξεκινά την προσπάθεια για ανεύρεση εργασίας αρχικά στη Μητροπολιτική Όπερα, δεν καταφέρνει όμως να υπογράψει συμβόλαιο.

Εντούτοις η ακρόασή της από τον Έντουαρντ Τζόνσον, διευθυντή της Όπερας, φέρνει την προσφορά δύο ρόλων στα έργα "Φιντέλιο" του Μπετόβεν και "Μανταμ Μπατερφλάι" του Πουτσίνι. Η Κάλλας απορρίπτει τους ρόλους. Δε θέλει να τραγουδήσει το "Φιντέλιο" στα αγγλικά, ενώ αισθάνεται πολύ εύσωμη ώστε να ερμηνεύσει την αιθέρια "Μπάτερφλάι".

Η γνωριμία της με τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Αρένας της Βερόνα, Τζοβάννι Τζενατέλλο την οδηγεί στην Ιταλία. Εκεί στις 3 Αυγούστου 1947 κάνει την πρώτη της εμφάνιση στην Αρένα της Βερόνα με τη "Τζοκόντα" του Αμιλκάρε Πονκιέλι. 


Τον ίδιο χρόνο ερμηνεύει την Ιζόλδη από το "|Τριστάνος και Ιζόλδη" στη Βενετία υπό την καθοδήγηση του μαέστρου Τούλιο Σεραφίν. Συνάμα έρχεται και η γνωριμία της με τον μουσόφιλο Ιταλό βιομήχανο Τζοβάννι Μπατίστα Μενεγκίνι, με τον οποίο παντρεύονται στις 21 Απριλίου 1949. 


Ο Μενεγκίνι έχοντας και ρόλο μάνατζερ άσκησε καταλυτική επιρροή στην καριέρα της Κάλλας, υποβάλλοντάς την σε δίαιτα με σκοπό να αποκτήσει καλύτερη εμφάνιση και αποτρέποντάς την από κάθε βιοτική ενασχόληση με την οικονομική κάλυψη, που της παρείχε. Έτσι τον ίδιο χρόνο η Κάλλας κάνει καλλιτεχνικές εμφανίσεις στο Μπουένος Άιρες και το 1950 στο Μεξικό.



Τα στάδια της αποθέωσης

Στις 7 Δεκεμβρίου 1951 η Κάλλας ανοίγει τη σαιζόν στη Σκάλα του Μιλάνου με το "Σικελικό Εσπερινό", εμφάνιση που της προσφέρει μεγάλη αναγνώριση. Κατά τη διάρκεια των επόμενων επτά ετών η Σκάλα θα είναι η σκηνή των μέγιστων θριάμβων της σε ένα ευρύ φάσμα ρόλων. Το 1955 ανεβάζει την ιστορική παράσταση της "Τραβιάτας" του Βέρντι σε σκηνοθεσία Λουκίνο Βισκόντι.

Στις 27 Οκτωβρίου 1956 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης ως "Νόρμα" στο ομώνυμο έργο του Μπελλίνι. Στις 5 Αυγούστου 1957 επιστρέφει στην Αθήνα και εμφανίζεται στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Δύο μήνες πριν είχε γνωρίσει τον εφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνάση σε δεξίωση της κοσμικογράφου Έλσα Μαξγουελ. Η γνωριμία τους θα εξελιχθεί σε μία από τις πλέον συζητημένες σχέσεις στην ιστορία.

Το 1960 τραγουδά στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου "Νόρμα" και το επόμενο έτος "Μήδεια" σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή. Το 1962 επανέρχεται στη Σκάλα του Μιλάνου και αποθεώνεται σαν Μήδεια σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή και κοστούμια Γιάννη Τσαρούχη. Τον Ιανουάριο του 1964 πείθεται από το Φράνκο Τζεφιρέλι να συμμετάσχει σε μία νέα παραγωγή της "Τόσκα" στη σκηνή του Covent Garden.


Η παράσταση εκθειάζεται από τους κριτικούς ενώ ακολουθεί την ίδια χρονιά νέος καλλιτεχνικός θρίαμβος στην Όπερα των Παρισίων με τη "Νόρμα". Παρά τα φωνητικά προβλήματα που έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει το παρισινό κοινό την αποδέχεται θερμά.

Στις 5 Ιουλίου 1965 εμφανίζεται για τελευταία φορά σε παράσταση όπερας στο Covent Garden με την "Τόσκα" σε σκηνοθεσία Φράνκο Τζεφιρέλι. Στα 1966 απεκδύεται την αμερικανική υπηκοότητα και λαμβάνει την ελληνική.


 Με αυτή της την ενέργεια λύεται και τυπικά ο γάμος της με το Μενεγκίνι. Πλέον ελπίζει ότι ο Αριστοτέλης Ωνάσης θα της ζητήσει να παντρευτούν κάτι που τελικά δε γίνεται μια και στις 8 Ιουλίου 1968 ο Έλληνας μεγιστάνας παντρεύεται τη χήρα του Αμερικανού Προέδρου Κέννεντυ, Τζάκυ. Αυτή του η πράξη βυθίζει σε κατάθλιψη την κορυφαία υψίφωνο.


Τελευταίες σκηνές πριν το τέλος

Το 1969 γυρίζει σε ταινία τη "Μήδεια" του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Πιερ Πάολο Παζολίνι. Η ταινία δεν έχει τύχη στις κινηματογραφικές αίθουσες. Στις 25 Μαΐου 1970 μεταφέρεται στο νοσοκομείο και γίνεται γνωστό ότι επεχείρησε να αυτοκτονήσει λαμβάνοντας μεγάλη δόση βαρβιτουρικών.

Το 1973 σκηνοθετεί στο Τορίνο μαζί με τον Τζουζέπε ντι Στέφανο τον "Σικελικό Εσπερινό" και την ίδια χρονιά ξεκινά μαζί του μια παγκόσμια καλλιτεχνική περιοδεία. Στις 8 Δεκεμβρίου η Κάλλας τραγούδησε στην Όπερα των Παρισίων, όπου το κοινό την κάλεσε στη σκηνή 10 φορές καταχειροκροτώντας την. Η τελευταία της εμφάνιση έγινε στην πόλη Σάπορο της Ιαπωνίας στις 11 Δεκεμβρίου του 1974.

Η Μαρία Κάλλας πέρασε στην αιωνιότητα στις 16 Σεπτεμβρίου 1977 στο Παρίσι. Η κηδεία της έγινε στις 20 Σεπτεμβρίου και, αφού το σώμα της αποτεφρώθηκε όπως επιθυμούσε, την άνοιξη του 1979 η τέφρα της σκορπίστηκε στο Αιγαίο.



Το μεγάλο μυστικό

Στο κινηματογραφικό ντοκυμαντέρ "Απόλυτη Κάλλας" του Γάλου σκηνοθέτη Φιλίπ Κολί, βασισμένο σε ιστορικά αρχεία, αποκαλύπτεται μια μυστική πτυχή της ζωής της μεγάλης "ντίβας".

Συγκεκριμένα αποκαλύπτεται ότι η Μαρία Κάλλας στις 30 Μαρτίου του 1960 γέννησε ένα άρρεν βρέφος πλην όμως νεκρό που φέρεται ως καρπός του έρωτά της με τον Αριστοτέλη Ωνάση. Ο Φιλίπ ισχυρίζεται ότι επαλήθευσε το ατυχές αυτό γεγονος με πιστοποιητικό γέννησης, στο οποίο αναφέρεται μεν το όνομα Όμηρος, αλλά με επίθετο "μη αναγνώσιμο".


 Επίσης ισχυρίζεται ότι κατέχει φωτογραφίες από το νεκροταφείο Μπρέσο του Μιλάνου όπου κατά τους ισχυρισμούς του θάφτηκε το νεογέννητο υπό "άκρα μυστικότητα".

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Από την αρχαία τραγωδία στην όπερα και μετά τί; : συνέδριο - αφιέρωμα στη Μαρία Κάλλας : είκοσι χρόνια από το θάνατό της 1977-1997. Αθήνα: Δήμος Αθηναίων, Πολιτισμικός οργανισμός - Υπουργείο Πολιτισμού - Athenauem, 1997.
Μαρσάν, Πολύβιος. Μαρία Κάλλας: η ελληνική σταδιοδρομία της: χρονικό. Αθήνα: Γνώση, 1983.
Μπακουνάκης, Νίκος. Ιταλικές νύχτες: ένα μουσικό ημερολόγιο. Αθήνα: Καστανιώτης, 2001.
Μπακουνάκης, Νίκος. Κάλλας-Μήδεια. Αθήνα: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών - Καστανιώτης, 1995.
Μπογδάνη – Σουγιούλ, Δέσποινα. Μαρία Κάλλας. Αθήνα: Πατάκης, 2005.
Νικολαιδης, Βασίλης. Μαρία Κάλλας: οι μεταμορφώσεις μιας τέχνης. Αθήνα : Μπάστας-Πλέσσας, 1995.
Πετσάλης-Διομήδης, Νίκος. Η άγνωστη Κάλλας. Αθήνα: Καστανιώτης, 1998.
Πούλος, Κώστας. Μαρία Κάλλας. Αθήνα: Παπαδόπουλος, 2004.
Τσαπίλης, Πέτρος, επιμ. Μαρία Κάλλας : Βιογραφία. Αθήνα: Ανατολικός, 2001.
Allegri, Renzo. La véritable histoire de Maria Callas. Paris: Pierre Belfond, 1992.
Ardoin, John, επιμ. Callas at Juilliard: the master classes. Portland: Amadeus Press, 1998.
Ardoin, John. The Callas legacy : the complete guide to her recordings on compact disc. London: Duckworth, 1995.
Chapsal, Madeleine. Callas l’ extreme. Neuilly-sur-Seine: Lafon, 2002.
Edwards, Anne. Maria Callas intime. Paris: L’ Archipel, 2002.
Galatopoulos, Stelios. Maria Callas: sacred monster. London: Fourth Estate, 1998.
Hanine-Roussel, Jean-Jacques. Maria Callas: Callas unica. Boston: USA books, 2002.
Jellinek, George. Callas: portrait of a prima donna. New York: Dover, 1986.
Lelait, David. Maria Callas: jái vécu dárt, jái vécu dámour. Paris: Payot & Rivages, 1997.
Meneghini, Giovanni Battista. My wife Maria Callas. New York: Farrar Straus Giroux, 1982.
Monestier, Martin. La Callas: De l’ énfer à l’ ólympe, passions et scadales d'un destin grandiose. Paris: Cherche midi, 2002.
Reiss, Janine. Maria Callas. Paris: Nathan, 1991.
Rémy, Pierre-Jean. Callas: Une vie. Paris: 10-18, 2002.
Scott, Michael. Maria Meneghini Callas. Boston: Northeastern University Press, 1992
Stancioff, Nadia. Maria: Callas remembered. Colorado: Da Capo Press, 2000.
Stassinopoulos, Arianna. Maria: beyond the Callas legend. Londo: Weidenfeld and Nicolson, 1980.
Verga, Carla. Vita di Maria Callas: con la cronologia completa degli spettacoli. Lucca: Akademos et Lim, 1995.
Wisneski, Henry. Maria Callas: the art behind the legend. Garden City, N.Y.: Doubleday, 1975.

ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ

Bellini, Vincenzo, I puritani, SR.DIVA 1139 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Di Stefano, Campolonghi, Silva, Lugo, Ruffino, Rimoch, cond.: G. Picco, Coro e orchestra del Palacio de las Bellas Artes
Bellini, Vincenzo, Il pirata, SR.DIVA 1137 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Ego, Ferraro, Peterson, Watson, Sarfaty, cond.: N. Rescigno, American Opera Society Orchestra and chorus
Bellini, Vincenzo, La sonnambula, SR.DIVA 1133 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Monti, Zaccaria, Cossotto, Angioletti, Mantovani, cond.: A. Votto, Orchestra e coro del Teatro alla Scala di Milano
Bellini, Vincenzo, Norma, SR.DIVA 1131 2CD set (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Sutherland, Stignani, Picchi, Vaghi, Ascial, cond.: V. Gui, Orchesstra and chorus of the Royal Opera House Covent Garden
Callas 5 heroins, La Traviata Verdi, CDM 7 64423 2 1CD, (Hayes, Middlesex: EMI, 1990), Callas, Di Stefano, Bastianini, cond.: M. Giulini, Chorus and orchestra of La Scala Milan
Callas 5 heroins, Lucia di lammermoor Donizetti, CDM 7 64420 2 1CD, (Hayes, Middlesex: EMI, 1990), Callas, Di Stefano, Gobbi, cond.: T. Serafin, Choeurs et Orchestre du Mai Musical Florentin
Callas 5 heroins, Madama Butterfly Puccini, CDM 7 64421 2 1CD, (Hayes, Middlesex: EMI, 1987), Callas, Danieli, Gedda, Borriello, cond.: H.V.Karajan, Orchestra and Chorus of La Scala Milan
Callas 5 heroins, Norma Bellini, , CDM 7 64419 2 1CD, (Hayes, Middlesex: EMI, 1990), Callas, Filippeschi, Stignani, Rossi-Lemeni, cond.: T. Serafin, Choeurs et Orchestre du Theatre de ka Scala de Milan
Callas 5 heroins, Tosca Puccini, CDM 7 64422 2 1CD, (Hayes, Middlesex: EMI, 1985), Callas, Di Stefano, Gobbi, cond.: V. De Sabata, Orchestra and Chorus of Teatro alla Scala Milan Cherubini, Luigi, Medea, SR.DIVA 1107 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Cossotto, Vickers, Zaccaria, Carlyle, Wells, cond.: N. Rescigno, Orchestra and chorus of the Royal Opera House Covent Garden
Donizetti, Gaetano, Lucia di Lammermoor, SR.DIVA 1125 2CD set, , (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Fernandi, Panerai, Formichini, Modesti, cond.: T. Serafin, Orchestra e coro della RAI
Giordano, Umberto, Andrea Chenier, SR.DIVA 1107 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Monaco, Protti, Amadini, Sordello, cond.: A. Votto, Coro e orchestra del Teatro alla Scala di Milano
Gluck, Christoph Willibald Ritter von, Alceste, SR.DIVA 1101, 2CD set (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Gavarini, Zampieri, cond.: C.M. Giulini, Coro e orchestra del Teatro alla Scala
Gluck, Christoph Willibald Ritter von, Ifigenia in Tauride, 7243 5 65451 2 0 2CD set, (New York: EMI Classics, 1998), Callas, Dondi, Albanese, Colzani, Cossotto, cond.: N. Sanzogno, Orchestra e Coro, del Teatro alla Scala Milano
Live in Dallas 20-11-1957, SR.DIVA 1147 1 CD, (Athena: Sakkaris, 1998), Callas, cond.: N. Rescigno, Dallas Symphiny Orchestra
Maria Callas ses recitals 1954-1969. Arias Puccini & Bellini, CDS 7 47966 2 1CD, (Hayes, Middlesex: EMI, 1987), Callas, cond.: T. Serafin, Philharmonia Orchestra, Orchestra del Teatro alla Scala, Milano Maria Callas ses recitals 1954-1969. Arias Vol. I-II, CDS 7 49453 2 1CD, (Hayes, Middlesex: EMI, 1987), Callas, cond.: N. Rescigno, Philharmonia Orchestra, Orchestre de la Societe des Concerts du Conservatoire, Orchestre du Theatre National de l’ Opera
Maria Callas ses recitals 1954-1969. Callas a Paris, CDS 7 49453 2 1CD, (Hayes, Middlesex: EMI, 1992), Callas, cond.: G. Pretre, Orchestre National de la Radioffusion Francaise, Orchestre de la Societe des Concerts du Conservatoire
Maria Callas ses recitals 1954-1969. Mad scenes and bel canto arias, CDS 7 49453 2, 1CD, (Hayes, Middlesex: EMI, 1985), Callas, cond.: N. Rescigno, A. Tonini, Philharmonia Orchestra & Chorus, Orchestre de la Societe des Concerts du Conservatoire
Maria Callas ses recitals 1954-1969. Operatic Arias, CDS 7 49453 2 1 CD, (Hayes, Middlesex: EMI, 1987), Callas, G. Pretre, Orchestre de la Societe des Concerts du Conservatoire Puccini, Giacomo, Scenes from Turandot & Aida, SR.DIVA 1112, 1 CD, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Monaco, Arizmendi, Tavini, cond.: T. Serafin, G. Picco, unidentified orchestra
Puccini, Giacomo, Tosca, SR.DIVA 1119 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Cioni, Gobbi, Godfret, Bowman, Garrett, Wicks, cond.: C.F.Cillario, Orchestra and chorus of the Royal Opera House Covent Garden London
Rossini, Gioacchino, Armida, SR.DIVA 1105, 2CD set (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Albanese, Ziliani, Filippeschi, cond.: T. Serafin, Coro e orchestra del Teatro comunale di Firenze
Rossini, Gioacchino, Il Barbiere di Siviglia, SR.DIVA 1103 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Alva, Gobbi, Rossi-Lemeni, Luise, Canali, Latinucci, cond.: C.M. Giulini, Coro e orchestra del Teatro alla Scala
Spontini, Gaspare, La vestale, SR.DIVA 1135, 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Stignani, Corelli, Tatozzi, Rossi, Lemeni, cond.: A. Votto, Orchestra e Coro del Teatro alla Scala
Verdi, Giuseppe, Aida, SR.DIVA 1123 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Dominguez, Del Monaco, Taddei, Silva, cond.: O. De Fabritiis, Orchestra & chorus of Palacio de Bellas Artes
Verdi, Giuseppe, Il Trovatore, SR. DIVA 1115 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Stigani, Penno, Tagliabue, Modesti, Ticozzi, Caruso, cond.: A. Votto, Orchestra e coro del Teatro alla Scala
Verdi, Giuseppe, La Traviata, SR.DIVA 1113 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Valletti, Zanasi. Collier, Roberts, Troy, Robinson, cond.: N. Rescigno, Orchestra and chorus of the Royal Opera House Covent Garden
Verdi, Giuseppe, Nabucco, SR.DIVA 1129 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Pini, Sinimberghi, Bechi, Neroni, Ricco, Pergola, cond.: V. Gui, Chorus and Orchestra of the Teatro San Carlo di Napoli
Verdi, Giuseppe, Rigoletto, SR.DIVA 1117, 2CD set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Campolonghi, Di Stefano, Feuss, Patoni, cond.: U. Mugnai, Opera National Mexico City
 Verdi, Giuseppe, Un ballo in maschera, SR.DIVA 1127 2CDS set, (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Ratti, Simionato, Di Stefano, Mercuriali, cond.: G. Gavazzeni, Coro del Teatro alla Scala di Milano
 Verdi, Giuseppe, Vespri siciliani, SR.DIVA 1109 2CD set (Distribution worldwide Sakkaris Records, 1999), Callas, Masini, Bardi, Sarri, Carmasi, cond.: E. Kleiber, Coro e orchestra del Teatro comunale di Firenze

DVD

Maria Callas in concert, Hamburg 1959 and 1962, 7243 492245 9 9, DVD, (New York, EMI Classics, 1999), Callas, conds.: N. Rescigno, G. Pretre, Symphonieorchester des NDR
Maria Callas Life and art, Picture Music International a Jo Lustig Limited production, produced and directed by Alan Lewens Alistair Mitchell, 72 43 4 92247 9 7 DVD, (S.I., EMI Classics, 1999)
Maria Callas, La Divina a portrait directed by Tony Palmer, produced by Jill Marshall, ID5825RADVD Image Entertainment, (Munchen, Arthaus Musik, 2000)
Maria Callas, The Callas Conversations an Ideale Audience International & IMG Artists production released with participation of BBC, 7243 4 907649 9 5, DVD, (S.I., EMI Classics, 1999), Callas, cond.: G.Pretre, Orchestre National de l’ ORTF

ΠΗΓΗ:  el.wikipedia,,,,,,www.mmb
http://tapantaedo1.blogspot.com/